ધાર્મિક માન્યતા અનુસાર ભગવાન કૃષ્ણના જન્મના બે દિવસ પહેલા તેમના મોટા ભાઈ બલરામનો જન્મ થયો હતો. ભાદ્રપદના કૃષ્ણ પક્ષમાં આવતા આ દિવસને રાંધણ છઠ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. આજે 5 સપ્ટેમ્બરના રોજ સૌ કોઈ રાંધણ છઠ્ઠનો પર્વ મનાવી રહ્યા છે ત્યારે આજના આ દિવસનું મહત્વ જાણીએ સાથે જ આજના દિવસે કંઈ કંઈ બાબતોનું ધ્યાન રાખવું જોઈએ તે પણ આવો જાણીએ તેના વિશે.
ક્યારે છે રાંઘણ છઠ્ઠ?
આ વખતે રાંઘણ છઠ્ઠ એટલે કે શ્રાવણ વદ છઠ્ઠ 24 ઓગસ્ટ 2024ના રોજ આવે છે. આ તારીખે શનિવાર છે.
કેમ ઉજવવામાં આવે છે રાંઘણ છઠ્ઠ?
રાંઘણ છઠ્ઠ એ શિતળા સાતમ સાતે જોડાયેલો તહેવાર છે. શિતળા સાતમના દિવસે ઠંડુ ખાવાની પરંપરા છે. આ દિવસે ગૃહિણીઓ ચૂલો સળગાવતી નથી. આથી તેના આગલા દિવસને રાંઘણ છઠ્ઠ તરીકે ઉજવવામાં આવે છે. આ દિવસે મોટાભાગના તમામ ઘરોમાં અનેક વિધ પકવાનો બને છે જે શિતળા સાતમ અને જન્માષ્ટમીના તહેવારમાં ખાવામાં આવે છે.
જૂદા જૂદા નામોથી ઓળખાય છે આજનો દિવસ
રાંધણ છઠ્ઠના દિવસે ઉપવાસ અને ભગવાનની પૂજા કરવાની પણ પરંપરા છે. વ્રતની વિધિ મહિલાઓ દ્વારા કરવામાં આવે છે. આ શુભ તહેવારને હલષ્ટી, હલછથ, હરચ્છથ વ્રત, ચંદન છઠ, તિનાછી, તીન્ની છઠ, લાલી છઠ, કમર છઠ અથવા ખમર છઠ જેવા વિવિધ નામોથી પણ ઓળખવામાં આવે છે. આ સાથે આ દિવસે હળની વિશેષ પૂજા કરવામાં આવે છે.
શીતળા સાતમના દિવસે ઠંડુ ભોજન ખાવાની પરંપરા છે, જેના કારણે તે દિવસે ઘરમાં ભોજન રાંધવામાં આવતું નથી. તેથી જ ઘરની મહિલાઓ છઠના દિવસે ભોજન આગળથી જ તૈયાર કરે છે એવ ભોજન બનાવવામાં આવે કે જે બગડે નહી અને બીજા દિવસે ગરમ કર્યા વિના ખાય શકાય.
મહત્વની વાત એ છે કે આ તમામ ભોજન રાત્રીના 12 વાગ્યા પહેલા રાંધવામાં આવે છે અને 12 વાગ્યા પહેલા ચૂલો ઠારી દેવામાં આવે છે. ત્યાર બાદ ચૂલાની પૂજા કરવામાં આવે છે. અને બીજા દિવસે એટલે કે શીતળા સાતમ બાર વાગ્યા પછી શરૂ થાય છે. આ દિવસે ઘણી જગ્યાએ મેળાઓનું પણ આયોજન કરવામાં આવે છે. આ ઉજવણીનો દિવસ છે. આ દિવસે ગાયના દૂધને બદલે ભેંસનું દૂધ પીવામાં આવે છે.
આ ઉપરાંત આ દિવસે શ્રી કૃષ્ણના મોટા ભાઈ બલરામના શસ્ત્ર ‘પ્લો’ની પૂજા કરવામાં આવે છે. વ્રત પૂર્ણ કર્યા પછી સાત્વિક આહાર લેવામાં આવે છે. રાંધણ છઠ પર વિશેષ વાનગીઓ બનાવવામાં આવે છે. દિવસ દરમિયાન તૈયાર કરવામાં આવેલો ખોરાક 24 કલાક સુધી ચાલે છે. પરિવારની તમામ મહિલાઓ રસોઈમાં ભાગ લે છે. કેટલાક લોકોને મસાલેદાર અને તળેલું ખોરાક ગમે છે. આ દિવસે તૈયાર કરવામાં આવતો ખોરાક અન્ય દિવસો કરતા અલગ હોય છે.
આ દિવસે બનતી ખાસ વાનગીઓમાં મીઠાઈ, પફ, ગુલાબ જામુન, શક્કરપારા, મોહનથાલ, શાકભાજી, ભરેલા મરચાં, બાજરીના રોટલા, વિવિધ પુરીઓ, થેપલા, મીઠી ઢેબરા, પરાઠા, ટીક્કા ઢેબરા, સાગો ખીચડી, મમરા, વડા, શીરાનો સમાવેશ થાય છે. આ ઉપરાંત લોકો પાણીપુરી, ભેલપુરી, સેન્ડવીચ, દાબેલી સહિતની વિવિધ પ્રકારની વાનગીઓ દિવસ દરમિયાન બનાવે છે.
શા માટે સાતમ પર ઠંડો ખોરાક ખાવામાં આવે છે?
શીતલા સપ્તમીનું મહત્વ ‘સ્કંદ પુરાણ’માં વર્ણવવામાં આવ્યું છે. શીતલા સપ્તમીનો તહેવાર દેવી શીતલાને સમર્પિત છે. હિંદુ પૌરાણિક કથાઓમાં, શીતલા માને દેવી પાર્વતી અને દેવી દુર્ગાનો અવતાર માનવામાં આવે છે. દેવી શીતળા શીતળા (બડી માતા અને છોટી માતા) ના લોકોના ઉપચાર અને ઉપચાર માટે જાણીતી છે. તેથી, હિંદુ ભક્તો તેમના બાળકોને આવા રોગોથી બચાવવા માટે આ દિવસે શીતળા માતાની પૂજા કરે છે. ‘શિતલા’ શબ્દનો અર્થ ‘ઠંડી’ થાય છે અને એવું માનવામાં આવે છે કે દેવી પોતાની ઠંડકથી રોગો મટાડે છે.
રાંધણ છઠ કેવી રીતે ઉજવવી?
આ વ્રત રાખનારી મહિલાઓ બપોર સુધી કંઈ ખાતી નથી અને પછી પોતાના ઘરમાં ચોખ્ખી જગ્યા બનાવીને અને છઠ્ઠી માની આકૃતિને યોગ્ય દિશામાં રાખીને દેવીની પૂજા કરે છે. પૂજામાં દહીં, ચોખા અને મહુઆનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. આ વ્રત રાખવા માટે ચોક્કસ નિયમોનું પાલન કરવું જરૂરી છે. છઠ વ્રત દરમિયાન ગાયનું દૂધ અને દહીંનો ઉપયોગ કરવામાં આવતો નથી. આ દિવસે મહિલાઓ ભેંસનું દૂધ, ઘી અને દહીંનો ઉપયોગ કરે છે. આ વ્રતમાં હળની પૂજા કરવામાં આવે છે, તેથી હળથી ખેડેલા અનાજ અને ફળ ખાવામાં આવતા નથી.
(નોંધઃ આ લેખમાં આપવામાં આવેલી કોઈપણ માહિતીની ચોકસાઈ અથવા વિશ્વસનીયતાની ખાતરી આપવામાં આવતી નથી. આ માહિતી વિવિધ માધ્યમો, જ્યોતિષીઓ, પંચાંગો, માન્યતાઓ અને ધાર્મિક ગ્રંથોમાંથી એકત્રિત કરવામાં આવી છે અને તમારી સમક્ષ રજૂ કરવામાં આવી છે. અમારો ઉદ્દેશ્ય માત્ર માહિતી પ્રદાન કરવાનો છે. વધુમાં કોઈપણ ઉપયોગ માટેની જવાબદારી વપરાશકર્તાની પોતાની રહેશે.)
