વાલ્મીકિ રામાયણ, રામચરિતમાનસ, રામચંદ્રિકા, સાકેત, સાકેત સંત, પંચવટી વગેરે ગ્રંથોમાં શુર્પણખા વિશેની માહિતી જોવા મળે છે. લક્ષ્મણે સુર્પણખાનું નાક કાપી નાખ્યું હતું એ તો બધા જાણે છે. ચાલો જાણીએ શુર્પણખા વિશેના રસપ્રદ તથ્યો.
શુર્પણખા ઋષિ વિશ્રવા અને કૈકસીની પુત્રી અને લંકાના રાજા રાવણની બહેન હતી.
શૂર્પાવત નાખાનિ યસ્ય સા શૂર્પણખા ।
એટલે કે જેના નખ સૂપ (સુપડા) જેવા હોય છે.
શૂર્પણખાના પતિનું નામ:
રાવણે કુબેરને હાંકી કાઢ્યા અને લંકામાં સ્થાયી થયા પછી, તેણે તેની બહેન શૂર્પણખાના લગ્ન કાલકાના પુત્ર વિદ્યુતજિહ્વા સાથે કર્યા.
રાવણ પર શૂર્પણખાનો શ્રાપઃ
ત્રૈલોક્ય પર વિજય મેળવવા નીકળેલા રાવણે એક યુદ્ધમાં વિદ્યુતજિહ્વાને પણ માર્યો હતો. આનાથી શૂર્પણખાને ખૂબ જ દુઃખ થયું. તેણે રાવણને શ્રાપ આપ્યો કે મારા કારણે તારો વિનાશ થશે. રાવણે તેને આશ્વાસન આપ્યું અને તેને તેના ભાઈ ખર સાથે રહેવા મોકલ્યો. તે દંડકારણ્યમાં રહેવા લાગી.
જો કે, દંતકથાઓના આધારે એવું પણ કહેવાય છે કે એક વખત રાવણ શૂર્પણખાના ઘરે ગયો હતો. શૂર્પણખાના પતિ વિદ્યુતજિહ્વા શ્રી હરિના ઉપાસક હતા. આ જોઈને રાવણ ગુસ્સે થઈ ગયો અને તેને ત્યાં મારી નાખ્યો.
શુર્પણખાનો પૂર્વ જન્મઃ
એવું કહેવાય છે કે અગાઉના જન્મમાં શુર્પણખા ઈન્દ્રલોકની ‘નયનતારા’ નામની અપ્સરા હતી. તે સમયે ‘વજ્ર’ નામના ઋષિ પૃથ્વી પર કઠોર તપસ્યા કરી રહ્યા હતા, ત્યારે નયનતારાથી પ્રસન્ન થઈને ઈન્દ્રએ ઋષિની તપસ્યા ભંગ કરવા માટે તેને પૃથ્વી પર મોકલી હતી, પરંતુ જ્યારે વજ્ર ઋષિની તપસ્યા ભંગ થઈ ત્યારે તેણે તેને રાક્ષસી થવાનો શ્રાપ આપ્યો. બાદમાં ઋષિની ક્ષમા માગવા પર વજ્ર ઋષિએ તેને કહ્યું કે તું રાક્ષસના જન્મમાં જ ભગવાનના દર્શન કરી શકિશ. પછી એ જ અપ્સરા પોતાના શરીરનો ત્યાગ કરીને શૂર્પણખા રક્ષસી બની.
શુર્પણખાની જ્ઞાનની આંખો ખુલીઃ
જ્યારે લક્ષ્મણજીએ શુર્પણખાનું નાક અને કાન કાપી નાખ્યા ત્યારે શુર્પણખાની જ્ઞાનની આંખો ખુલી અને તેણીને સમજાયું કે તે કોણ છે. પછી તે ભગવાનના કાર્યને પૂર્ણ કરવા માટે તેની સહાયક બની અને ભગવાનના હાથથી ખર અને દુષણ, રાવણ, કુંભકર્ણ, મેઘનાદ વગેરે જેવા દુષ્ટ પુરુષોનો વધ કરાવ્યો અને ભગવાનને પ્રાપ્ત કરવાની યોગ્ય પ્રક્રિયા અપનાવવા પુષ્કરજી પાસે ગઈ અને ઊભી રહી. પાણીમાં બેસીને ભગવાનની પૂજા કરી અને શિવનું ધ્યાન કરવાનું શરૂ કર્યું. જો કે, એવું પણ કહેવાય છે કે રાવણના વધ પછી, શૂર્પણખા રાક્ષસ ગુરુ શુક્રાચાર્ય પાસે ગઈ અને જંગલમાં તેમના આશ્રમમાં રહેવા લાગી.
એવી દંતકથા છે કે શિવની પૂજા કર્યા પછી, ભગવાન શિવ શૂર્પણખાને દેખાયા અને તેમને વરદાન આપ્યું કે દ્વાપર યુગમાં, જ્યારે શ્રી રામ કૃષ્ણના રૂપમાં અવતાર લેશે, ત્યારે તમને કૃષ્ણ તરફથી આશીર્વાદ મળશે. કુબ્જા સ્વરૂપે તારો જન્મ થશે, પછી શ્રી કૃષ્ણ તારા દેખાવને ઠીક કરશે અને તને નયનતારા અપ્સરાનું મૂળ સ્વરૂપ પરત આપશે.
(નોંધ: અહીં આપવામાં આવેલી માહિતી ધાર્મિક માન્યતાઓ અને જાહેર માન્યતાઓ પર આધારિત છે, તેના માટે કોઈ વૈજ્ઞાનિક પુરાવા નથી. સામાન્ય જનતાના હિતને ધ્યાનમાં રાખીને અહીં રજૂ કરવામાં આવી છે.)
