સનાતન ધર્મમાં, ભગવાન શિવને બ્રહ્માંડના સંહારક તરીકે પૂજવામાં આવે છે. એવું માનવામાં આવે છે કે ભગવાન શિવની પૂજા કરવાથી વ્યક્તિના તમામ કષ્ટોનો નાશ થાય છે. આ સાથે ભગવાન શિવના બાર જ્યોતિર્લિંગની પૂજાને પણ હિન્દુ ધર્મમાં વિશેષ માનવામાં આવે છે. જ્યોતિર્લિંગ શબ્દ જ્યોતિ અને લિંગ વચ્ચે વિભાજિત છે, જેમાં જ્યોતિનો અર્થ પ્રકાશ અને લિંગનો અર્થ પ્રતીક છે.
ધાર્મિક માન્યતાઓ અનુસાર, ભગવાન શિવના આ તમામ બાર જ્યોતિર્લિંગની પૂજા કરવાથી તમામ દુઃખ દૂર થાય છે અને સુખ-સમૃદ્ધિની પ્રાપ્તિ થાય છે. આજે આપણે આ વિષય વિશે વાત કરીશું અને ભગવાન શિવના 12 જ્યોતિર્લિંગ અને તેમના વિશે કેટલીક મહત્વપૂર્ણ માહિતી વિશે જાણીશું.
સોમનાથ જ્યોતિર્લિંગ
ગુજરાતના સૌરાષ્ટ્ર જિલ્લામાં દરિયા કિનારે આવેલું ભગવાન સોમનાથ જ્યોતિર્લિંગ તમામ 12 જ્યોતિર્લિંગોમાં પ્રથમ સ્થાને ગણાય છે. એવું માનવામાં આવે છે કે અહીં પૂજા કરવાથી જીવનમાં સુખ-સમૃદ્ધિ આવે છે.
મલ્લિકાર્જુન જ્યોતિર્લિંગ
તે આંધ્ર પ્રદેશના કૃષ્ણા જિલ્લામાં કૃષ્ણા નદીના કિનારે શ્રી શૈલા પર્વત પર આવેલું છે. આ પવિત્ર ધાર્મિક સ્થળ પર માતા પાર્વતીની સાથે મહાદેવનું જ્યોતિ સ્વરૂપ દેખાય છે. અહીં સાધકને માત્ર દર્શનથી અશ્વમેધ યજ્ઞ જેવું પુણ્ય મળે છે.
મહાકાલેશ્વર જ્યોતિર્લિંગ
મધ્યપ્રદેશના ઉજ્જૈનમાં સ્થિત મહાકાલેશ્વર જ્યોતિર્લિંગ એકમાત્ર જ્યોતિર્લિંગ છે જ્યાં દક્ષિણમુખી જ્યોતિર્લિંગની પૂજા કરવામાં આવે છે. એવી માન્યતા છે કે આ સ્થાન પર ભગવાન મહાકાલના દર્શન કરવાથી દરેક પ્રકારના ભય, રોગ અને દોષોથી મુક્તિ મળે છે.
ઓમકારેશ્વર જ્યોતિર્લિંગ
મધ્યપ્રદેશના ખંડવા જિલ્લામાં સ્થિત ઓમકારેશ્વર જ્યોતિર્લિંગ નર્મદા નદીની મધ્યમાં માંધાતા અથવા શિવપુરી નામના ટાપુ પર આવેલું છે, આ સ્થાનનો આકાર ઊંચાઈ પરથી જોવામાં આવે તો ‘ઓમ’ આકારનો દેખાય છે. અહીં ભગવાન શિવના દર્શન કરવાથી તમામ મુશ્કેલીઓ દૂર થાય છે.
કેદારનાથ જ્યોતિર્લિંગ
હિમાલયની ગોદમાં આવેલા કેદારનાથ મંદિરનું હિન્દુ ધર્મમાં વિશેષ મહત્વ છે. આ સ્થળનો સંબંધ મહાભારત કાળ સાથે પણ જોડાયેલો છે. એવું માનવામાં આવે છે કે મહાભારત કાળ દરમિયાન ભગવાન શિવ આ સ્થાન પર પાંડવોને બળદના રૂપમાં પ્રગટ થયા હતા. કેદારનાથ ધામનું નિર્માણ આદિ ગુરુ શંકરાચાર્ય દ્વારા 8મી કે 9મી સદીમાં કરવામાં આવ્યું હતું.
ભીમાશંકર જ્યોતિર્લિંગ
ભીમાશંકર જ્યોતિર્લિંગ મહારાષ્ટ્રના પુણે જિલ્લામાં સહ્યાદ્રી પર્વત પર આવેલું છે. તેને મોટેશ્વર મહાદેવ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે.એવું માનવામાં આવે છે કે ભગવાન શિવે આ સ્થાન પર ભીમ નામના રાક્ષસનો વધ કર્યો હતો. એવી માન્યતા છે કે આ સ્થાન પર દર્શન કરવાથી જ ભક્તોને ભય, યોગ અને દોષોથી મુક્તિ મળે છે.
કાશી વિશ્વનાથ જ્યોતિર્લિંગ
કાશી વિશ્વનાથ જ્યોતિર્લિંગ બાર જ્યોતિર્લિંગમાં સાતમા સ્થાને છે. અહીં ભગવાન શિવના દર્શન કરવા માટે દેવી-દેવતાઓ સ્વયં સ્વર્ગમાંથી પૃથ્વી પર આવે છે. એવું માનવામાં આવે છે કે અહીં જે વ્યક્તિનું મૃત્યુ થાય છે તેને અવશ્ય મોક્ષની પ્રાપ્તિ થાય છે.
ત્ર્યંબકેશ્વર જ્યોતિર્લિંગ
મહારાષ્ટ્રના નાસિકમાં સ્થિત ભગવાન ત્ર્યંબકેશ્વર જ્યોતિર્લિંગનું સ્થાન બાર જ્યોતિર્લિંગમાં આઠમા સ્થાને આવે છે. ગવન ત્ર્યંબકેશ્વરનું મંદિર બ્રહ્મગિરિ પર્વત પર આવેલું છે અને આ પર્વત પરથી ગોદાવરી નદી નીકળે છે. આ સ્થાન પર ગૌતમ ઋષિએ ભગવાન શિવને પ્રસન્ન કરવા માટે કઠોર તપસ્યા કરી હતી.
વૈદ્યનાથ જ્યોતિર્લિંગ
ઝારખંડના દેવઘર જિલ્લામાં વૈદ્યનાથ જ્યોતિર્લિંગનું પણ હિન્દુ ધર્મમાં વિશેષ મહત્વ છે. એવું માનવામાં આવે છે કે વૈદ્યનાથ જ્યોતિર્લિંગની સ્થાપના રાવણે કરી હતી. આ સ્થાન પર પૂજા કરવાથી ભક્તોના તમામ કષ્ટ દૂર થાય છે. શ્રાવણ માસમાં લાખો કંવરીયાઓ જળ ચઢાવવા આવે છે.
નાગેશ્વર જ્યોતિર્લિંગ
ગુજરાતના દ્વારકામાં આવેલું નાગેશ્વર જ્યોતિર્લિંગ બાર જ્યોતિર્લિંગમાં દસમા સ્થાને આવે છે. શિવપુરાણમાં પણ આ જ્યોતિર્લિંગનું વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે. જણાવી દઈએ કે નાગેશ્વર જ્યોતિર્લિંગનું વર્ણન શિવ પુરાણમાં દારુકવન વિસ્તારમાં જ કરવામાં આવ્યું છે.
રામેશ્વરમ જ્યોતિર્લિંગ
તમિલનાડુના રામનાથપુરમમાં રામેશ્વરમ જ્યોતિર્લિંગ છે. એવું માનવામાં આવે છે કે ત્રેતાયુગમાં ભગવાન શ્રી રામે સમુદ્ર કિનારે રેતીમાંથી શિવલિંગ બનાવ્યું હતું. સમયની સાથે આ શિવલિંગ વીજળીના અવાજ જેવું બની ગયું હતું. શ્રી રામ દ્વારા બાંધવામાં આવેલા શિવલિંગને કારણે આ જ્યોતિર્લિંગને રામેશ્વરમ કહેવામાં આવે છે.
ઘૃષ્ણેશ્વર જ્યોતિર્લિંગ
ભગવાન શિવનું છેલ્લું જ્યોતિર્લિંગ એટલે કે ઘૃષ્ણેશ્વર જ્યોતિર્લિંગ મહારાષ્ટ્રના વેરુલ નામના ગામમાં આવેલું છે. ભગવાન શિવના આ છેલ્લા જ્યોતિર્લિંગનો ઉલ્લેખ શિવપુરાણમાં પણ છે. અહીં ભગવાન શિવના દર્શન અને પૂજા કરવાથી તમામ મનોકામનાઓ પૂર્ણ થાય છે. માહિતીસભર લેખ માટે ગુજરાતી જાગરણ સાથે જોડાયેલા રહો.
(નોંધ: અહીં આપવામાં આવેલી માહિતી ધાર્મિક માન્યતાઓ અને જાહેર માન્યતાઓ પર આધારિત છે, તેના માટે કોઈ વૈજ્ઞાનિક પુરાવા નથી. સામાન્ય જનતાના હિતને ધ્યાનમાં રાખીને અહીં રજૂ કરવામાં આવી છે.)
