દેવશયની એકાદશીથી શરૂ થતા ચાતુર્માસ દરમિયાન મોટાભાગના શુભ અને માંગલિક કાર્યો પર વિરામ મુકવામાં આવે છે. આ સમયગાળા દરમિયાન લગ્ન, ગૃહપ્રવેશ, મુંડન, સગાઈ, નવા વ્યવસાયનો પ્રારંભ જેવા કાર્યો કરવામાં આવતા નથી. આ પાછળ ધાર્મિક અને વૈજ્ઞાનિક એમ બંને કારણો રહેલા છે:
ધાર્મિક કારણો:
- ભગવાન વિષ્ણુની યોગનિદ્રા: ધાર્મિક માન્યતાઓ અનુસાર, દેવશયની એકાદશીથી ભગવાન વિષ્ણુ ક્ષીર સાગરમાં ચાર મહિના માટે યોગનિદ્રામાં પોઢે છે. ભગવાન વિષ્ણુને સૃષ્ટિના પાલનહાર માનવામાં આવે છે. જ્યારે તેઓ પોતે વિશ્રામમાં હોય, ત્યારે કોઈ પણ મોટા શુભ કાર્યની શરૂઆત કરવી અશુભ માનવામાં આવે છે. એવું મનાય છે કે ભગવાનના આશીર્વાદ વિના આવા કાર્યોમાં સફળતા મળતી નથી.
- નકારાત્મક શક્તિઓનું પ્રભુત્વ: કેટલાક ગ્રંથોમાં ઉલ્લેખ છે કે ચાતુર્માસ દરમિયાન નકારાત્મક શક્તિઓનું પ્રભુત્વ વધી જાય છે, કારણ કે દેવી-દેવતાઓ વિશ્રામમાં હોય છે. આથી, આવા સમયમાં શુભ કાર્યો કરવાથી વિઘ્નો આવી શકે છે.
વૈજ્ઞાનિક અને વ્યાવહારિક કારણો:
- વર્ષાઋતુનું આગમન: ચાતુર્માસ સામાન્ય રીતે ચોમાસાના ચાર મહિના સાથે સુસંગત હોય છે. આ સમયગાળામાં ભારે વરસાદ, કાદવ-કીચડ અને રોગચાળાનું જોખમ વધી જાય છે.
- પ્રવાસમાં મુશ્કેલી: પહેલાના સમયમાં, આધુનિક પરિવહનના સાધનોના અભાવે ચોમાસામાં મુસાફરી કરવી ઘણી મુશ્કેલ અને જોખમી હતી. લગ્ન જેવા પ્રસંગોમાં દૂરથી મહેમાનોને આમંત્રિત કરવા અવ્યવહારુ હતું.
- બાંધકામમાં અવરોધ: ગૃહપ્રવેશ જેવા કાર્યો માટે બાંધકામ કે સમારકામ જરૂરી હોય છે, જે ચોમાસામાં શક્ય બનતું નથી.
- સ્વાસ્થ્ય જોખમ: વરસાદી વાતાવરણમાં રોગચાળાનો પ્રસાર વધુ થાય છે, જે મોટા મેળાવડા માટે યોગ્ય નથી.
- પાચન શક્તિમાં ઘટાડો: આયુર્વેદ અનુસાર, ચોમાસામાં સૂર્યપ્રકાશ ઓછો મળવાથી અને વાતાવરણમાં ભેજ વધવાથી પાચન શક્તિ નબળી પડે છે. આથી, ભારે ભોજન અને ઉજવણીઓ ટાળવાની સલાહ આપવામાં આવે છે. ઉપવાસ અને હળવો આહાર આ સમયમાં શરીરને શુદ્ધ રાખવામાં મદદ કરે છે.
આમ, ચાતુર્માસ દરમિયાન શુભ કાર્યો પર વિરામ મૂકવા પાછળ ધાર્મિક શ્રદ્ધા ઉપરાંત વ્યવહારુ અને સ્વાસ્થ્ય સંબંધિત કારણો પણ રહેલા છે. આ સમયગાળાનો ઉપયોગ આધ્યાત્મિક સાધના, ભક્તિ અને સ્વ-ચિંતન માટે ઉત્તમ માનવામાં આવે છે. તો આ ચાતુર્માસમાં આધ્યાત્મિક ચિંતન અને ભક્તિમાં સમય વિતાવો.
(નોંધ: અહીં આપવામાં આવેલી માહિતી ધાર્મિક માન્યતાઓ અને જાહેર માન્યતાઓ પર આધારિત છે, તેના માટે કોઈ વૈજ્ઞાનિક પુરાવા નથી. સામાન્ય જનતાના હિતને ધ્યાનમાં રાખીને અહીં રજૂ કરવામાં આવી છે.)
