દેવશયની એકાદશીનું વ્રત પાપોમાંથી મુક્તિ અને મોક્ષની પ્રાપ્તિ માટે ખૂબ જ શુભ માનવામાં આવે છે. આ વ્રત વિધિપૂર્વક કરવાથી ભગવાન વિષ્ણુની વિશેષ કૃપા પ્રાપ્ત થાય છે. અહીં તેની સંપૂર્ણ વિધિ આપેલી છે:
વ્રતનો સંકલ્પ અને તૈયારી (દશમીની રાત્રિએ):
- આહાર નિયંત્રણ: દેવશયની એકાદશીના આગલા દિવસે એટલે કે દશમી તિથિએ સાત્વિક ભોજન લેવું. માંસ, દારૂ, લસણ, ડુંગળી અને અનાજનું સેવન ટાળવું.
- બ્રહ્મચર્યનું પાલન: દશમીની રાત્રિથી જ બ્રહ્મચર્યનું પાલન કરવું.
- સંકલ્પ: મનમાં વ્રત કરવાનો દ્રઢ સંકલ્પ કરવો અને ભગવાન વિષ્ણુને પ્રાર્થના કરવી કે તેઓ આ વ્રત નિર્વિઘ્ને પૂર્ણ કરવામાં મદદ કરે.
એકાદશીના દિવસે વ્રતની વિધિ:
- સવારે વહેલા ઉઠવું: એકાદશીના દિવસે સૂર્યોદય પહેલા ઉઠી જવું.
- સ્નાન: પવિત્ર નદી કે સરોવરમાં સ્નાન કરવું શક્ય ન હોય તો ઘરે જ પાણીમાં ગંગાજળના થોડા ટીપાં નાખીને સ્નાન કરવું. સ્નાન કરતી વખતે “ૐ નમો ભગવતે વાસુદેવાય” મંત્રનો જાપ કરવો.
- સ્વચ્છ વસ્ત્રો ધારણ: સ્નાન કર્યા બાદ સ્વચ્છ અને પીળા વસ્ત્રો ધારણ કરવા. પીળો રંગ ભગવાન વિષ્ણુને અત્યંત પ્રિય છે.
- પૂજા સ્થળની સફાઈ: પૂજા ઘર કે જ્યાં ભગવાન વિષ્ણુની મૂર્તિ કે ફોટો રાખ્યો હોય, તે જગ્યાને સ્વચ્છ કરવી. ગંગાજળ છાંટીને શુદ્ધ કરવી.
- ભગવાન વિષ્ણુની સ્થાપના: એક પાટલા કે ચોકી પર પીળું વસ્ત્ર પાથરી ભગવાન વિષ્ણુની મૂર્તિ કે ફોટો સ્થાપિત કરવો. તેમની સાથે માતા લક્ષ્મીની મૂર્તિ પણ રાખી શકાય છે.
- તિલક અને માળા: ભગવાનને કેસર, ચંદન કે હળદરનું તિલક કરવું. પીળા ફૂલોની માળા અર્પણ કરવી.
- પુષ્પ અને તુલસી: ભગવાન વિષ્ણુને પીળા ફૂલો, ખાસ કરીને ગલગોટાના ફૂલો, અર્પણ કરવા. તુલસીપત્ર ભગવાન વિષ્ણુને અત્યંત પ્રિય છે, તેથી વિધિપૂર્વક તુલસીના પાન અર્પણ કરવા. (એકાદશીના દિવસે તુલસીના પાન તોડવા નહીં, એક દિવસ અગાઉથી તોડીને રાખી શકાય.)
- દીવો અને ધૂપ: ઘીનો દીવો પ્રગટાવવો અને ધૂપ કરવો.
- ફળ અને મિઠાઈ: મોસમી ફળો, પંચામૃત (દૂધ, દહીં, ઘી, મધ, ખાંડનું મિશ્રણ), અને પીળા રંગની મિઠાઈઓનો ભોગ ધરાવવો.
- વ્રત કથાનું શ્રવણ/પાઠ: દેવશયની એકાદશીની વ્રત કથાનું શ્રવણ કરવું અથવા તેનો પાઠ કરવો. આ કથા વ્રતના મહત્વ અને ફળ વિશે જણાવે છે.
- મંત્ર જાપ: “ૐ નમો ભગવતે વાસુદેવાય” અથવા “હરે કૃષ્ણ હરે કૃષ્ણ, કૃષ્ણ કૃષ્ણ હરે હરે, હરે રામ હરે રામ, રામ રામ હરે હરે” જેવા વિષ્ણુ મંત્રોનો 108 વાર જાપ કરવો.
- આરતી: ભગવાન વિષ્ણુની આરતી ઉતારવી.
- નિર્જળા વ્રત (વૈકલ્પિક): ઘણા ભક્તો આ દિવસે નિર્જળા (પાણી વિના) વ્રત રાખે છે. જો શક્ય ન હોય તો ફળો, પાણી, દૂધ અને સાત્વિક આહાર (જેમાં અનાજ ન હોય) લઈ શકાય છે.
બીજા દિવસે (દ્વાદશી) પારણાની વિધિ:
- સવારે પૂજા: દ્વાદશીના દિવસે સવારે સ્નાન કરી, ભગવાન વિષ્ણુની પૂજા કરવી.
- પારણાનો સમય: પંચાંગમાં દર્શાવેલ શુભ મુહૂર્ત (પારણા સમય) દરમિયાન જ વ્રત ખોલવું. એકાદશીના બીજા દિવસે સૂર્યોદય પછી વ્રત ખોલવું શ્રેષ્ઠ મનાય છે.
- ભોજન: પારણા કરતી વખતે સૌ પ્રથમ તુલસીપત્ર ચાવવું. ત્યારબાદ સાત્વિક ભોજન લેવું. ભાત, દાળ, રોટલી જેવો સામાન્ય આહાર લઈ શકાય છે.
- દાન: વ્રત સમાપ્ત થયા પછી જરૂરિયાતમંદ બ્રાહ્મણ કે ગરીબ વ્યક્તિને અનાજ, વસ્ત્ર કે ધનનું દાન કરવું. આનાથી વ્રતનું પુણ્ય ફળ પ્રાપ્ત થાય છે.
- ક્ષમા યાચના: વ્રત દરમિયાન જો કોઈ ભૂલ થઈ હોય તો ભગવાન વિષ્ણુ પાસે ક્ષમા યાચના કરવી.
ખાસ નોંધ:
- ગર્ભવતી મહિલાઓ, વૃદ્ધો, બાળકો અને બીમાર વ્યક્તિઓએ પોતાની શારીરિક ક્ષમતા અનુસાર વ્રત કરવું જોઈએ. તેઓ ફળાહાર કે જળાહાર કરીને પણ વ્રતનો લાભ લઈ શકે છે.
- વ્રત દરમિયાન મનમાં કોઈ ખરાબ વિચાર ન લાવવા અને કોઈની નિંદા ન કરવી.
આ વિધિપૂર્વક દેવશયની એકાદશીનું વ્રત કરવાથી ભક્તોને પાપમુક્તિ અને મોક્ષની પ્રાપ્તિ થાય છે, અને જીવનમાં સુખ-શાંતિ આવે છે.
