જગન્નાથપુરી એ ભારતના ચાર ધામોમાંનું એક છે. એવું કહેવાય છે કે બીજા ત્રણ ધામના દર્શન કર્યા પછી અહીં છેલ્લે આવવું જોઈએ. ઓરિસ્સા રાજ્યમાં સ્થિત પુરીમાં આવેલ શ્રી જગન્નાથ મંદિર, વૈષ્ણવ સંપ્રદાયનું એક પ્રખ્યાત હિંદુ મંદિર છે જે વિશ્વના સ્વામી ભગવાન શ્રી કૃષ્ણને સમર્પિત છે. જગન્નાથપુરીને પૃથ્વીનું વૈકુંઠ કહેવામાં આવે છે, આ સ્થાનને શાકક્ષેત્ર, નીલાંચલ અને નીલગીરી પણ કહેવામાં આવે છે.
ચારેય વેદોના રૂપમાં હાજર
ઘણા પુરાણો અનુસાર, ભગવાન કૃષ્ણએ પુરીમાં અનેક લીલાઓ કરી હતી અને અહીં નીલમાધવના રૂપમાં અવતર્યા હતા. ઓરિસ્સામાં આવેલું આ ધામ દ્વારકાની જેમ દરિયા કિનારે પણ આવેલું છે. વિશ્વના ભગવાન અહીં તેમના મોટા ભાઈ બલભદ્ર અને બહેન સુભદ્રા સાથે બિરાજમાન છે. ત્રણેય દેવતાઓની મૂર્તિઓ લાકડામાંથી બનેલી છે. દર બાર વર્ષે આ પ્રતિમાઓને બદલવાનું વિધાન છે. પવિત્ર વૃક્ષના લાકડામાંથી મૂર્તિઓની પ્રતિકૃતિઓ બનાવવામાં આવે છે અને ભવ્ય સમારોહ સાથે તેને ફરીથી પવિત્ર કરવામાં આવે છે. વેદ અનુસાર, ભગવાન હલધર એ ઋગ્વેદનું સ્વરૂપ છે, શ્રી હરિ (નૃસિંહ) સામદેવનું સ્વરૂપ છે, સુભદ્રા દેવી યજુર્વેદનું સ્વરૂપ છે અને સુદર્શન ચક્રને અથર્વવેદનું સ્વરૂપ માનવામાં આવે છે. અહીં શ્રી હરિ દારુમય સ્વરૂપે બિરાજમાન છે. વર્તમાન મંદિરનું નિર્માણ કાર્ય કલિંગના રાજા અનંતવર્મન ચોડાગંગાદેવ દ્વારા શરૂ કરવામાં આવ્યું હતું.
તેમના રથ આ પ્રકારના છે
પુરીની વિશ્વ પ્રસિદ્ધ રથયાત્રા અષાઢ માસના શુક્લ પક્ષના બીજના દિવસે શરૂ થાય છે. રથયાત્રા માટે બલરામ, શ્રી કૃષ્ણ અને દેવી સુભદ્રા માટે લીમડાના લાકડામાંથી ત્રણ અલગ-અલગ રથ તૈયાર કરવામાં આવે છે. રથયાત્રામાં બલરામજીનો રથ આગળ હોય છે, દેવી સુભદ્રા મધ્યમાં હોય છે અને જગન્નાથ શ્રી કૃષ્ણનો રથ પાછળ હોય છે. બલરામજીના રથને ‘તાલધ્વજ’ કહેવામાં આવે છે જેનો રંગ લાલ અને લીલો હોય છે, દેવી સુભદ્રાના રથને ‘દર્પદલન’ અથવા ‘પદ્મરથ’ કહેવામાં આવે છે જે કાળો અથવા વાદળી રંગનો હોય છે. જ્યારે જગન્નાથજીના રથને ‘નંદીઘોષ’ અથવા ‘ગરુડધ્વજ’ કહેવામાં આવે છે જે લાલ અને પીળા રંગના હોય છે.
જગન્નાથજીનો ‘નંદીઘોષ’ 45.6 ફૂટ ઊંચો છે, બલરામજીનો તાલધ્વજ 45 ફૂટ ઊંચો છે અને દેવી સુભદ્રાનો દર્પદલન રથ 44.6 ફૂટ ઊંચો હોય છે. રથયાત્રા જગન્નાથ મંદિરથી શરૂ થાય છે અને 3 કિલોમીટર દૂર ગુંડીચા મંદિરે પહોંચે છે. આ સ્થાન ભગવાનની માસીનું ઘર પણ માનવામાં આવે છે. બીજી માન્યતા અનુસાર, વિશ્વકર્માએ અહીં આ ત્રણેય પ્રતિમાઓ બનાવી હતી, તેથી આ સ્થાન જગન્નાથજીનું જન્મસ્થળ પણ છે. અહીં ત્રણેય દેવતાઓ 7 દિવસ આરામ કરે છે. અષાઢ મહિનાના દસમા દિવસે બધા રથ ફરીથી મુખ્ય મંદિર તરફ આગળ વધે છે. આ પરત યાત્રાને બહુડા યાત્રા કહેવામાં આવે છે. જગન્નાથ મંદિરમાં પહોંચ્યા પછી વૈદિક મંત્રોના જાપ વચ્ચે દેવતાઓની પુનઃ સ્થાપના કરવામાં આવે છે.
(નોંધઃ આ લેખમાં આપવામાં આવેલી કોઈપણ માહિતીની ચોકસાઈ અથવા વિશ્વસનીયતાની ખાતરી આપવામાં આવતી નથી. આ માહિતી વિવિધ માધ્યમો, જ્યોતિષીઓ, પંચાંગો, માન્યતાઓ અને ધાર્મિક ગ્રંથોમાંથી એકત્રિત કરવામાં આવી છે અને તમારી સમક્ષ રજૂ કરવામાં આવી છે. અમારો ઉદ્દેશ્ય માત્ર માહિતી પ્રદાન કરવાનો છે. વધુમાં કોઈપણ ઉપયોગ માટેની જવાબદારી વપરાશકર્તાની પોતાની રહેશે.)
